Zamek kaniowski

Wspaniałe zamku kaniowskiego1 wieże
Wznoszą się w chmury jak olbrzyma ramię;
A dzielnej ziemi powiewa z nich znamię,
A wielkich granic twarda ich pierś strzeże.
Kaniów2, po jarach, górach rozpierzchnięty,
Igra jak dzieci pod piastunki okiem;
Dumne, że płyną pod olbrzyma bokiem,
Poważnie kipią dnieprowych wód męty;
A lasy, świeże jak powab nietknięty,
Po górach, dzikich jak rozpaczy czoło,
Rozległe brzegi obsiadły wokoło.

Wietrzna jesienna zawyła noc z dala,
Warzą się wiry w zamąconym łożu;
Wre chmur kłębami i niebo jak fala;
Złośliwy obłęd3 igra po rozdrożu.
Podróżny z cichym szeptaniem pacierza
Mija rozdoły świstające trzciną:
W skrwawionych szponach zgłodniałego zwierza
Dławione bydlę poryka doliną.
Pod szturmem wiatru, co silnie dmie górą,
Słychać skrzypanie głównej szubienicy:
Trup się kołysze pies wyje ponuro,
Śmierć snu osiadła w zamku okolicy.
Szablą czasami pobrzękując krzywą,
Szyldwach4 wisielca wzdłuż płaskiego wzgórza,
Zwijając wąsy, przechadza się żywo:
To cisza nocy w myślach go ponurza,
To szubienicy skrzypnienie ocuci,
A on wzrok błędny to na trupa rzuci,
Niby się jego zatrwożył wskrzeszenia
To jak po śmiałość kieruje spojrzenia,
Gdzie baszt zamkowych opiekuńcza gwiazda,
Strażniczy ogień, czuwa z wierzchu wieży.
Szelest po krzakach. Czy ptak pierzchnął z gniazda?
Coś majaczeje5, coś po drodze bieży.
Tfu! W imię Ojca To tumany diable.
Po cieniach nocy wszystko się rozsiało.
Kozak opatrzył janczarkę6 i szablę
I dawną drogą chodził dalej śmiało.

W świetle księżyca, co wyjrzy czasami,
Mignął ktoś bielą i zagasł tam w krzaku:
I śpiew dziewiczy przeleciał z wiatrami.
Ten śpiew znajomy budzi dreszcz w Kozaku.
Alboż to dziwno, że słowa dziewczyny
(Poznać ją można po jej miłej nucie)
W burzliwym sercu syna Ukrainy
Ocknęły nagle burzliwe uczucie?
Oho już nie ma Kozaka u wzgórza.
A księżyc znowu mgłami się zachmurza
I noc mokrymi tumanami bije,
I szubienica skrzypi, i pies wyje,
I po rozdrożu igrają bałwany,
I wicher z jękiem dmie w zamkowe ściany.

Luba puszczyka siedzi naperzona.
W szczelinie wieży dawno jęczy ona:
Że miesiąc ściemniał, wiatry na nią wyły
I na tak długo odleciał jej miły.
      Wszak to lot jego usłyszała w górze?
Nie; to dziewczyna przychodzi pod wieżę,
Błądzącą ręką za mury się bierze,
Plątane nogi pośród nocy stawia.
Czyś tu, Nebabo? z cichutka przemawia.
Tu, tu, Orliko! szepnął głos przy murze.
O, jakżem rada, żem wreszcie przy tobie!
Głośniej i śmielej dziewczyna wyrzekła.
Jakże tu ciemno, jak straszno! Jak w grobie.
Chętnie bym jednak za każdą zręcznością
I do samego uciekała piekła
Przed tego Lacha obrzydłą miłością.
Jakże tu wietrzno i straszno, i ciemno!
Ale mnie dobrze, skoro jesteś ze mną!
Kozak tymczasem uchylił swej burki
I utuloną do boku przycisnął;
Bo przykry wicher pośród murów świsnął
I mgliste jęły podnosić się chmurki.

Resztę rozmowy utaja milczenie.
A i na wieży miłe posiedzenie,
Gdy rozkochane zlecą się puszczyki.7

Skąd ci ten pośpiech i wesołe krzyki?

      Patrzaj no, patrzaj, miluchna,
      Oczkiem żywym jak blask próchna;
Patrz no i śmiej się: bo twe śmiechy miłe,
      Jak tej matki wrzask przestrachu,
Którą niedawno ostrzegałem z dachu,
Że chory jej pieszczoszek zalegnie mogiłę!
Jak diabli przy wisielcu snują się orszakiem,
Co oni wyrabiają z tym biednym Kozakiem!
                        Cha, cha, cha!
      Ten zmaczanym snopem trzciny
      Jak na wszystkie strony macha,
            Jakie grube mgły rozsiéwa!
      A ten obudza8 wiatry dębiny,
      Jak biega wkoło, gałęziami smaga;
                              A ów mu pomaga,
Jak skrzypi szubienicą! Aż prawie wyrywa.

Cóż to znaczy?

Czekaj! Widzisz, pod krzakiem coś białe majaczy.
To kochanka Kozaka widzieć go przychodzi;
      I Kozak wie o niej, lecz go diabeł zwodzi;
            Co tu kobiecych snuje się postaci,
            Głosów podobnych co tu z każdej strony!
Patrz! Posłyszał ją, ujrzał, bieży rozpędzony
                  I z oka traci!
                        Cha, cha, cha!

Cóż to znaczy?

A tam znowu, na górze, patrz! Jeździec majaczy:
      Podjeżdża ku szubienicy.
            Szyldwach do rusznicy:
      Krzemień klasnął, proch wybuchnął,
                  Diabeł dmuchnął,
      Wszystko z wiatrem uleciało:
      A przed oczami szyldwacha
      Pożółciało, pociemniało
I tysiąc jezdnych dokoła majaczy!
                        Cha, cha, cha!

Cóż to znaczy?

Aha! Już Kozak znalazł dziewicę.
                  Jeździec pod szubienicę.
Patrz! Trup się urwał; patrz, wisi drugi;
            Diabeł skory do posługi.
                  W jakiej się pysze
            Wesoły diabeł kołysze,
            Jak zabawia towarzysze!
Jakie skoki, jakie śmiechy!
                        Cha-cha! Chy-chy!

Cóż to znaczy?

Patrz: jeździec ukradł trupa i pędzi przez błonia,
            Aż mgła wstaje z konia;
      Już ledwie, ledwie majaczy!

Cóż to znaczy?

            Otumanili9 Kozaka,
                  Poziera spod krzaka:
I szubienica stoi, i diabeł się chwieje;
      Kozak spokojny, a diabeł się śmieje!

Cóż się stanie z wisielcem, jak kogut zapieje?

                  Parą się rozwieje.

A jak trupa nie znajdzie, co szyldwacha spotka?

                  Zmienić diabła raczy.

Cóż to wszystko znaczy?

                  Szatańska pustotka!
                        Cha, cha, cha!
Szyldwach trupa nie ustrzegł, powieszą szyldwacha.

A tam, u dołu, jakie słychać gwary?
To słodkie słowa rozkochanej pary.
Cóż on ci prawił, moje ty kochanie.
Kiedym was dzisiaj zeszedł niespodzianie?
Pytał Nebaba. Jego piosnka stara,
Tak że już teraz i nie zważam na nią:
Jaka szczęśliwa byłaby z nas para,
Jak znakomitą zostałabym panią,
Gdybym zechciała zostać rządcy żoną.
Prawił jak dziecku. Szczególne gadanie!
Jak by mię wkoło szanowano, czczono!
Potem dwór jaki, a jakie ubranie!
Że zresztą w szczęściu nie mogę być takiem,
Choćby z najpierwszym złączona Kozakiem.
I ty go słuchasz, kochana Orliko?
Przerwał Nebaba, a nagłe przerwanie
Dosyć odkrywa, że wzmianka o panie10
O serce jego odbija się dziko.
Lepiej byłoby nie słuchać, Orliko!
Jednak ty kochasz tylko mnie samego?
Tak wrzące, nagłe były słowa jego,
Że między nimi dosyć czasu minie,
Nim na odpowiedź zbierze się dziewczynie:
Ach! Ty byś może mniej uwierzył mowie,
Czy ciebie kocham, niechaj ci to powie!.
I pocałunek płonącej miłości
Złożyła, w ogniu, na usta zazdrości.
Orliko, słuchaj: niech go niebo strzeże,
Kogo postawi piekło między nami!
Jutro, dziś jeszcze! Widzisz, o! te wieże,
Widzisz, Orliko, ten bór za wodami?
A czyliż darmo i ja noszę szablę?
Jeśli podszepty uwiodą go diable,
Orliko, słuchaj, i Bóg nie ustrzeże!
I dla uniesień dzikich przyświadczenia
W dziewicze usta zionął takie żary,
Jakimi drzewo wypala dłoń mary,
Kiedy niewierny przeczy jej zjawienia.
A chociaż ogniem grały jego żyły,
Usta pałały i oczy iskrzyły,
Pozór krwi zimnej w głosie swoim chowa
I te do pierwszych dodał jeszcze słowa:
Takie, jak czujesz, nie zgasną upały!
Niechże się teraz dotknie ich zuchwały!
To pieczęć klątwy na skarbach twej twarzy!
A kto je ruszy, piekło go oparzy!.
Nagle się dziwnie zaśmiały puszczyki:
Pieszczone cieniem, stworzenia te rade
Słyszeć wyroki, co niosą zagładę.
A strach się w sercu obudził Orliki.
I północ w dzwony zegaru11 uderzy,
I kochankowie poszli, gdzie sen woła,
I wszystko cicho u drzymiącej12 wieży,
I wszystko cicho pod zamkiem dokoła;
Chyba niekiedy puszczyk zachychocze,
Że syny piekła, do pustot ochocze,
To echo zamku drażnią swym tupotem,
To znowu, zęby wyiskrzywszy smocze,
Błądzące ognie udają nad błotem.

Gwiazdo świetna, wesoła jak anioł młodości!
Gdy na złotym promieniu wiedziesz z sobą lato,
Jak jej nadzieja, wtedy spoczywasz w ciemności.
Dzisiaj, mglistą jesieni osłoniona szatą,
Jakże tęsknie opuszczasz niebo Ukrainy,
Gdzie wszystko jest pięknością niewinnej dziewczyny,
Gdzie powietrze, pogodne jak blask jej oblicza,
Czaruje w swych powiewach urokiem jej tchnienia;
Gdzie wody odbijają światło jej spojrzenia;
Gdzie pagórki ponętne jak jej pierś dziewicza;
Gdzie wietrzyk harmoniją pieśni jej powiewa,
Gdzie kwiaty płeć13 jej mają, a jej świeżość drzewa!
Czemuż, o smutna gwiazdo, w zachodzie jesieni
Jak konające oko twój się okrąg mieni?
Ponury jest twój zachód i wschód twój ponury,
Kiedy się w chmurę kładziesz, kiedy wstajesz z chmury!
Pod rosą, co się dzisiaj promieni tak świetnie,
Jutro, przed ranem jeszcze, ten kwiatek zakrzepnie
Jak śród zdrajczej pieszczoty piękność uwiedziona.
Ten listek, taki świeży, żalu nie wyszepnie,
Gdy z rodzinnej gałązki wiatr go raz odetnie,
I na wywiędłej braci jeszcze dzisiaj skona!
Żegnam cię więc, o gwiazdo, przed smutnym noclegiem:
Jękiem listka, co głuchnie nad ogłuchłym brzegiem,
Wielkim hymnem żurawi, co ciągną ku morzu,
Rykiem trzody, co rzuca jałowe pastwiska,
Głuchym szumem, co stęka w zmartwiałych wód łożu,
Konającym promieniem, co z rosy połyska,
Gdy raz ostatni drżącą zimny wicher ściska!

Otóż i księżyc spod światów posady,
Jak cień zmarłego słońca, wyszedł blady:
Żyjącym ogniem igra Dniepru fala;
Urwistych brzegów zabielały piaski;
Jak cienie chmurek majaczą w krąg laski.
Lecz z przeciwnego dnieprowego brzega,
Jak nawałnica, gdy się na świat zwala,
Grożąca ciemność czarny bór zalega:
A tylko czasem między jego cieniem,
A tylko czasem nad jego sklepieniem,
Jak płomyk błędny, światło jakieś błyska
I jaśniej buchnie łuno14 od ogniska.

Gdy ziemia uśnie, księżyc wartę trzyma
I nocne wiatry oblatują ciszę,
I sen ciemięzcy czujność ukołysze;
Bezpieczna wtedy pod jego oczyma,
Ochoczą młodzież radość przywoływa15,
Gdzie na nią czeka swoboda szczęśliwa.
      Poniżej miasta, ponad brzegiem, dołem,
Sędziwe lipy, Dniepru wód strażnice,
Stoją poważnie z płowiejącym czołem:
Tam się na huczne schodzą wieczornice
Rześcy parobcy i hoże dziewice.
A gdy nad jasnym sinych wód rozlewem
I brzeg zasiędą, i uwieńczą wzgórki,
I wiatry Dniepru poślą z cichym śpiewem,
I wnet uderzą w piszczałki, bandurki16,
Wierzysz natenczas, że to czarów siła
Zaklętą ucztę w nocy wyprawiła.

Lecz niech piszczałki i bandurki dzwonią,
Niechaj się płocho rozkochani gonią,
Niech ziemia tętni, gdy taniec zakręca
Z lekszej młodzieży uplecione koło,
Niech na ustroniu dziewczę, skryte połą,
Bijącym łonem rozgrzewa młodzieńca:
Tam, pod drzewami, posiedzenie cichsze,
Tam skłonne serca i kielich godowy
Kupią17 płci obie na ważne rozmowy:
Tam nieszczęśliwy, znikły we złym wichrze18
Czerwony upiór, co północną chwilą
Krew sennych dzieci wydaja z odźwiérka19;
Widma20, oczami wartowana tylą21,
Co rosę z kwiatów na śmietanę cyrka22;
Jęcząca w górze nieochrzczona dusza;
Latawiec, gwiazda, co kobiet wysusza,
Litość i trwogę budzą na przemiany.